Kunstmatige intelligentie gaat niet meer weg en we kunnen onze ogen er dus niet voor sluiten, aldus onderwijzer en AI-deskundige Barend Last. Laten we leerlingen dus optimaal voorbereiden op wat ze in de buitenwereld te wachten staat.
Tekst: Maaike Zweers, redacteur IPON Beeld: Maaike Zweers + Envato
Hij was al bezig met AI voor hij wist dat het zo heette. Maar toen onderwijzer Barend Last in het voorjaar van 2022 voor het eerst de mogelijkheden van de voorloper van ChatGPT zag, sloeg hij toch nog steil achterover. “Ik vroeg een script voor een podcast. Toen ik het resultaat zag, dacht ik alleen maar ‘holy moly’. Dit gaat heel groot worden.”
Barend Last houdt de voeten in de onderwijsklei
Hij kreeg gelijk. AI en ChatGPT zijn niet meer weg te denken. Last traint er tegenwoordig docenten in en schrijft kinderboeken over technologie. Daarnaast is hij een veel gevraagd spreker. Ook op IPON 2026 staat hij op het podium. Om zijn voeten in de onderwijsklei te houden, staat hij één dag per week voor de klas in het basisonderwijs, dit jaar in groep 3.
‘Vraag wat meer aan leerlingen’
Hij ziet om zich heen dat er te weinig wordt ingezet op adequate begeleiding van jongeren op het gebied van AI en digitale geletterdheid. “Als we op school doen alsof AI niet bestaat, bereiden we kinderen niet adequaat voor op wat ze nodig hebben in de maatschappij en laten we ze aan hun lot over. Dan zijn we onethisch bezig.”
AI is overal
In het basisonderwijs speelt AI in de klas bij de leerlingen nog niet zo’n hele grote rol. “Ik weet 100 procent zeker dat de kinderen in mijn klas vandaag niet met AI bezig geweest zijn. Maar ja, nu zijn ze naar huis en daar komen ze het wel degelijk tegen. Ze worden er linksom of rechtsom mee geconfronteerd en daar moeten we iets mee.”
Grote boze schurk in de bergen
In het voortgezet onderwijs speelt AI een veel grotere rol. Veel leerlingen hebben de mogelijkheden van ChatGPT allang ontdekt. Ze gebruiken het volop, binnen en buiten school. En ze doen er vaak hele goede dingen mee.
Voor leraren daarentegen is AI, na internetgebruik, smartphones en sociale media, de volgende technologie waar ze iets mee moeten. Last: “Voor velen voelt het toch een beetje als een ‘grote, boze schurk in de bergen’. Dat snap ik wel, aangezien AI aan ons wordt opgedrongen en behoorlijk disruptief kan zijn. Maar juist daarom moet je er iets mee, ook omdat het zo’n sterke schaduwkant heeft. Het gaat echt niet meer weg.”
‘Kerndoelen zijn instrumenteel, maar digitale geletterdheid gaat over zoveel meer’
De veelbesproken Kerndoelen Digitale Geletterdheid die in september 2025 naar de Tweede Kamer gingen, moeten leerlingen in het basis- en voortgezet onderwijs klaarstomen voor de wereld van vandaag.
Of dat gaat goed uitpakt, betwijfelt Last. “In de kerndoelen staan aspecten opgesomd die leerlingen op de verschillende niveaus moeten leren. Ik ben daar blij mee. Maar er schuilt ook een risico in dat we het te instrumenteel vertalen naar lessen mediawijsheid, over hoe je omgaat met computers en dergelijke.”
Digitale geletterdheid is meer dan PowerPoint
“Digitale geletterdheid gaat over zoveel meer. Ik ken genoeg mensen die hartstikke digitaal geletterd zijn, maar geen mooie PowerPoint kunnen maken. Het gaat erom dat je kritisch bent, dat je nadenkt over wat digitalisering voor jou en je naasten betekent als mens en dat je er niet bang voor bent maar zelf aan het roer staat.”
Thuis voorbereiden met ChatGPT, in de klas schrijven
Dat veel leerlingen de mogelijkheden van AI al volop benutten, verandert de huidige manier van toetsing. Ze vragen om thuis een essay te schrijven, is vragen om de inzet van AI. Maar een essay voorbereiden, dat kan prima thuis. “Ik sprak laatst een leraar die zijn leerlingen nu in de klas een essay laat schrijven, zonder internetverbinding. De voorbereidingen doen ze thuis. Of ze daarvoor ChatGPT gebruiken, mogen ze zelf weten. Grappig genoeg, merkt hij dat de essays er beter van zijn geworden.”
Is AI leuk?
‘Bespreek eens een game’
Digitale toepassingen worden nog vaak als bedreiging gezien. In vergelijking met zijn eigen schooltijd is er wat dat betreft nog weinig veranderd. “Ik heb mezelf leren programmeren. Ik was fervent gamer en las in mijn tienerjaren weinig boeken. Ik maakte wel websites op mijn veertiende en probeerde games en software te hacken. Op school was daar nooit aandacht voor, ik vogelde het zelf uit.”
Last noemt het bijzonder dat we nog steeds de boodschap uitdragen dat digitaal er niet mag zijn. En dat terwijl zo veel kinderen gamen, online vriendschappen sluiten en nieuwe werelden ontdekken. “Bespreek ook eens een keer een game in de klas. Laat kinderen over Minecraft vertellen. Of laat ze vertellen hoe ze via WhatsApp met opa praten. Dan heb je het pas echt over digitale geletterdheid, niet instrumenteel maar sociaal gesitueerd. Dat maakt het ook gelijk veel tastbaarder.”
Tips van Barend Last om AI een plek te geven in de klas
- Ontdek samen wat leerlingen al doen
“Kinderen die nu op de middelbare school zitten, hebben chatbots als vriendjes. Ze gebruiken AI als therapeut. Ze experimenteren met allerlei apps. In plaats van te beginnen met waarschuwingen, begin met nieuwsgierigheid: welke AI-toepassingen gebruiken ze? Wat vinden ze ervan? Hoe helpt het hen? Maak hun ervaringen het startpunt van je les.”
- Begin bij de kleuters
Je hoeft niet te kunnen lezen en schrijven om digitale creativiteit te ontdekken. “Hoe eerder kinderen die vaardigheden ontwikkelen, hoe meer kansen ze krijgen. Ik heb laatst een prachtige les gedaan met AI. De kinderen maakten tekeningen van fantasiedieren. Vervolgens visualiseerde ik ze met AI in verschillende kunststijlen. Daarna hadden we een fascinerend gesprek over hoe die techniek werkt.”
- Vier digitale creativiteit
Geef digitale toepassingen dezelfde waardering als andere vormen van leren. “Kijk naar de Kinderboekenweek; die vieren we met het thema ‘Vol avontuur’. Stel je voor dat we digitale creativiteit net zo enthousiast zouden omarmen. Kinderen leren enorm veel van gamen, van AI, van digitaal creëren. Dat verdient net zoveel aandacht en waardering als een mooi boek.”
