Het verbaast me elke keer weer. Als ik op een school kom en vraag wie er AI-tools gebruikt , ChatGPT, Claude, Gemini, wat dan ook, gaan álle handen de lucht in. En dan de vervolgvraag: “En wie heeft hier op school uitleg over gehad? Over hoe je het slim gebruikt?” Stilte. Hooguit één, twee handen, vaak omdat een individuele docent het initiatief heeft genomen om wel aan de slag te gaan.
We laten onze leerlingen en studenten dus dagelijks achter het stuur zitten zonder dat we ze ooit rijles hebben gegeven. En erger nog, velen van ons kunnen zelf ook niet rijden. Ik denk dat er twee problemen zijn die we moeten oplossen. Want leerlingen en studenten nog langer zelf laten uitvogelen hoe ze AI inzetten in hun leerproces, vind ik niet verantwoord.
Probleem 1: top-down controle
Ik las laatst ergens dat we ‘verantwoorde AI-integratie vooraf moeten laten gaan door strategisch beleid’. En nog erger ’tot die tijd moeten we geen tools toelaten in het onderwijs’. Deze mijn inziens ouderwetse top-down gedachte komt vooral voort uit de wens om te controleren, oftewel angst om controle te verliezen. Het wordt onderbouwd met allerlei op zichzelf goede argumenten. We moeten uitkijken met persoonsgegevens. We moeten modellen kiezen die voldoen aan ethische en wettelijke richtlijnen. We moeten niet afhankelijk worden of blijven van Big Tech uit Amerika.
De ongewenste bijwerking van deze houding is dat er alleen iets gebeurt op plekken ver van de klas. Namelijk bij beleidsmakers en bij de leerlingen en studenten buiten het zicht van de docent. En weinig of niets op de plek waar het echt zou moeten gebeuren, namelijk in de klas, met de docent erbij. En laten we wel wezen, het is nu al bijna drie jaar geleden dat ChatGPT uitkwam. En daarmee wachten we dus ook al bijna drie jaar op het ontwikkelen van goede AI-geletterdheid. Nog langer wachten op ‘strategisch en ethisch beleid’ is dus hartstikke onethisch als je het mij vraagt.
Probleem 2: bottom-up kop in het zand
Er zijn helaas nog heel veel docenten die nog niet de tijd hebben genomen of gevonden om zich te verdiepen in AI. Wat zijn de kansen en bedreigingen van AI voor mijn onderwijs? Hoe kan ik regie nemen op dit fenomeen dat zo’n grote rol speelt bij mijn leerlingen of studenten? Welke tools zijn er eigenlijk en hoe werken die?
Deze houding van ‘kop dan maar in het zand steken’ is even begrijpelijk als onwenselijk. Het laat namelijk toe dat er hele cohorten leerlingen en studenten niet AI-geletterd zijn in ons onderwijs.
De oplossing: AI-geletterdheid als praktijk, niet als beleidsstuk
De oplossing zit niet in nog meer beleidsdocumenten, commissies of ethische frameworks. De oplossing zit hem in AI-geletterdheid; door in de klas, met de doelgroep zelf, actief te gaan experimenteren. Laat leerlingen en studenten zien wat er kan, maar ook: wat er mis kan gaan, waar ze kritisch moeten blijven en hoe ze AI slim kunnen inzetten om beter te leren, te denken en te creëren.
AI-geletterdheid leer je niet uit een PowerPoint, maar door te doen. Door fouten maken niet erg te vinden, of door samen te analyseren waarom een AI bepaalde output genereert. Dus door bewustwording te ontwikkelen over hoe deze technologie werkt in de praktijk. Het klaslokaal is de perfecte proeftuin: veilig, begeleid en vol leermomenten.
Faciliteer experiment, niet restrictie
Willen we dat docenten en leerlingen en studenten leren omgaan met AI, dan moeten we de omgeving daarvoor vrijmaken. Dat betekent dat ICT-afdelingen niet langer de rol van digitale poortwachter moeten spelen. Haal vanuit ICT eens een maandje alle beperkingen eraf. Laat docenten en studenten vrij experimenteren met verschillende AI-tools. Ik vind het vanuit dit perspectief bijvoorbeeld onvoorstelbaar dat er scholen zijn waar Google verboden is. We leven in een tijd waarin kennis open, verbonden en digitaal is. Het afschermen van internettoegang of het blokkeren van moderne AI-tools is niet beschermend, het is beperkend. Het verhindert precies het leerproces dat we willen stimuleren: kritisch, onderzoekend en reflectief leren en voorbereiden op een wereld waarin dit soort vaardigheden van je verwacht worden.
Stop met uitstellen, blokkeren en controleren
We moeten af van de reflex van uitstellen, blokkeren en controleren. De enige manier om AI op een verantwoorde manier in te bedden in het onderwijs, is door het daadwerkelijk te gebruiken, te verkennen en te bespreken. Niet bang zijn, gewoon doen!
