Kunstmatige intelligentie in het onderwijs: van hype naar realiteit
Hoe AI de rol van de leerkracht verandert
Kunstmatige intelligentie in het onderwijs: van hype naar realiteit
Hoe AI de rol van de leerkracht verandert
Na de komst van computers en digiboards op school, worden scholen nu geconfronteerd met kunstmatige intelligentie. Een ingrijpende verandering die de manier van lesgeven definitief verandert. Wat moeten scholen en leerkrachten ermee?
Tekst: Heleen van Roon Beeld: Envato
Zoals alle leerlingen op hun eigen tempo groeien, zo verschillen scholen onderling in hun AI-ontwikkeling. Sommigen experimenteren al met AI-gestuurde tools, terwijl anderen nog worstelen met de ethische en praktische vragen. Bovendien voelt kunstmatige intelligentie voor veel leerkrachten en docenten nog abstract, waardoor zij minder zicht hebben op hoe zij AI kunnen inzetten.
‘Begin klein en praktisch’
AI-organisatieadviseur Lizzy Prins adviseert scholen om vooral niet te groot te beginnen, maar juist klein en praktisch. “Kijk naar specifieke taken of problemen waar AI een oplossing kan bieden. Bijvoorbeeld het automatisch genereren van lesmateriaal of het personaliseren van de lesstof.”
Hiermee krijgt een snelle leerling extra uitdaging, terwijl iemand die moeite heeft met een onderwerp meer oefening krijgt. Van die mogelijkheid had leerkracht basisonderwijs Anneke Lugthart maar wat graag gebruikgemaakt. Inmiddels is zij met pensioen, maar de administratieve last die met haar werk gepaard ging, staat haar nog levendig voor de geest.
“Ik heb zó veel tijd besteed aan differentiëren”, zegt Lugthart. “Kijken naar wat elk kind nodig heeft en dat dan ook nog voor elk schoolvak, dat gaat veel sneller met AI. Het lijkt me trouwens ook handig voor het maken van verslagen van oudergesprekken of besprekingen met collega’s.”
‘Kijk naar specifieke taken of problemen waar AI een oplossing kan bieden. Bijvoorbeeld het automatisch genereren van lesmateriaal of het personaliseren van de lesstof’
Lizzy Prins, AI-organisatieadviseur
Gegevens veilig houden
Ondanks zulke voordelen, heeft het gebruik van AI in het onderwijs ook een keerzijde. Privacy is een punt van zorg: slimme systemen verzamelen gigantische hoeveelheden data over leerlingen. Hoe zorgen scholen ervoor dat die gegevens veilig blijven en niet in verkeerde handen vallen?
Die vraag komt onder andere naar voren bij het gebruik van ChatGPT. “Wat je erin stopt, krijg je er nooit meer uit”, waarschuwt AI-expert Prins. “Het is natuurlijk een prima tool, maar de standaardinstelling is dat jouw input wordt gebruikt om het model te trainen. En zelfs als je dat uitzet, worden je gegevens nog dertig dagen bewaard.”
Wanneer je als leerkracht of docent aan de slag gaat met AI, doe je er volgens Prins dan ook goed aan voorzichtig te zijn met bijvoorbeeld namen van leerlingen. Laat die liever achterwege en omschrijf alleen de leeftijd en de situatie van het kind, adviseert ze. Ook dan kun je AI lesstof of oefeningen op maat laten maken.
Angst voor verandering
Naast de privacybezwaren is ook het ontbreken van kennis een drempel, waardoor sommige leerkrachten liever vasthouden aan wat ze gewend zijn.
Oud-leerkracht Lugthart begrijpt dat wel. “Ik heb zelf ruim 25 jaar in het onderwijs gewerkt, dus ik zie wat een enorme verandering dit is’” zegt ze. “Maar dat was de computer in de jaren tachtig ook. Daar waren veel scholen toen ook niet blij mee. Ze wisten niet hoe het werkte of waren bang dat de kwaliteit van het onderwijs erop achteruit zou gaan.”
Leerkrachten hoeven volgens Prins overigens niet bang te zijn dat hun taak overbodig wordt. Ze verwacht dat zij niet vervangen worden door AI, maar er vooral door worden ondersteund.
Wel zal de onderwijzer minder een de overbrenger van kennis zal zijn en meer een facilitator of coach. Dat betekent minder zenden en meer begeleiden. “Met AI kun je leerlingen echt diep laten leren en de lesstof laten begrijpen”, legt Prins uit. “Heel anders dan wanneer de leerling de lesstof erin stampt, daarna de kennis één keer laat zien op de toets en het vervolgens meteen weer vergeet.”
‘Ik zie wat een enorme verandering dit is, maar dat was de computer in de jaren tachtig ook’
Anneke Lugthart , leerkracht basisonderwijs
Leerkracht blijft onmisbaar
Een ander punt waarop de juf of meester een streepje voor heeft op AI is in het herkennen van de omstandigheden van de leerling. Een algoritme kan immers wel patronen herkennen, maar begrijpt niet waarom een leerling vastloopt of hoe groepsdynamiek een rol speelt in leerprestaties. Daarin is de leerkracht ook in de toekomst onmisbaar.
Wijsgerig pedagoog Joris Vlieghe ziet dat ook zo. “De leraar als mens maakt het verschil”, zei hij eerder tegen Kennisnet, de organisatie die opleiders ondersteunt bij ICT-vraagstukken. “Vorming gebeurt vaak door betekenisvolle interacties met leraren. Veel mensen herinneren zich momenten uit hun schooltijd waarin een leraar een blijvende invloed had, wat hun interesses en zelfs hun levenspad veranderde.”
Volgens Vlieghe is de leraar dus niet ‘iemand die taken uit te voeren heeft die gedefinieerd worden door experts en beleidsmakers’. Juist omdat de leerkracht zo’n belangrijke rol heeft, zegt ook Vlieghe dat scholen hen moeten betrekken bij technologische ontwikkelingen.
Niet te lang nadenken
Wat daar de beste manier voor is, moet elke school voor zichzelf bepalen. Prins raadt aan in elk geval om zo simpel mogelijk te beginnen. “Probeer niet alles van tevoren helemaal uit te denken, want daarvoor gaan de ontwikkelingen veel te snel. Denk niet te lang na, maar begin gewoon. Je ontdekt AI het beste door ermee te werken.”
Kunnen scholen en leerkrachten AI nog negeren? Daar is Prins kort over: nee. AI in het onderwijs is dan ook zeker geen hype. Wat dat precies betekent voor het onderwijs, is voor nu nog afwachten. Maar één ding is zeker: het gesprek over AI in de klas is nog maar net begonnen.
