Stel je voor: je zit in een tentamenzaal. Overal om je heen zijn beveiligers die controleren of je geen spiekbriefjes hebt. Geen telefoon, geen horloge, zelfs je etui wordt doorzocht. En dan, over een paar jaar, loopt er een student binnen met een onopvallende bril. Een gewone bril, zo lijkt het. Maar met directe toegang tot alle kennis ter wereld. Welkom in de toekomst van toetsing. Of eigenlijk: welkom bij het einde ervan.
De paniek rond AI en toetsen begon al direct na de lancering van ChatGPT. Werkstukken werden onbetrouwbaar. Hoe weet je nog of een student iets zelf heeft geschreven? De reactie was voorspelbaar: pleisters plakken. Mondelinge toetsen erbij. Plagiaatdetectie aanscherpen. AI-detectietools inzetten die achteraf net zo onbetrouwbaar bleken als de werkstukken zelf. Open boek examens omzetten naar gesloten. Meer surveillance, meer controle, meer wantrouwen.
Ik snap het wel. Als je merkt dat je toets lek is, dan wil je het gat dichten. Logisch. Maar hier is het probleem: we zijn bezig met het dweilen met de kraan open. En die kraan gaat alleen maar verder open.
De onvermijdelijke realiteit
META heeft recentelijk een AI-gedreven bril uitgebracht. Google werkt aan iets vergelijkbaars. Brillen die er volkomen normaal uitzien, maar die je real-time verbinden met AI. Fluister een vraag, krijg het antwoord in je oor. Of gewoon via een schermpje in je blikveld. Geen telefoon nodig, geen verdachte bewegingen, gewoon kijken en luisteren.
En dan heb ik het nog niet eens over de contactlenzen die in ontwikkeling zijn. Of over de oortjes die nu al onzichtbaar klein zijn. De technologie om te ‘spieken’ wordt ondetecteerbaar. Punt. Geen surveillant, geen detectietool, geen fouillering gaat dit tegenhouden. De vraag is dus niet óf dit gaat gebeuren, maar wanneer. En ‘wanneer’ is sneller dan veel mensen denken.
Van AI-proof naar AI-ready
We kunnen twee dingen doen. Optie één: doorplakken. Nog meer controle, nog meer surveillance, nog meer stress bij studenten en docenten. Een eindeloze wapenwedloop die we gaan verliezen. Of optie twee: fundamenteel anders gaan denken over wat toetsen eigenlijk is.
Wat als we AI niet proberen buiten te sluiten, maar juist verwelkomen als onderdeel van het toetsproces? Niet AI-proof, maar AI-ready. Toets niet meer of iemand iets kan onthouden, maar of iemand iets kan met beschikbare informatie. Want eerlijk gezegd, in welke baan moet je straks nog dingen uit je hoofd weten zonder enige hulpmiddelen?
Een voorbeeld. In plaats van “noem de vijf kenmerken van X” vraag je: “Hier is een complexe casus. Los dit op. Gebruik alle hulpmiddelen die je wilt, inclusief AI. Laat zien hoe je tot je antwoord komt en verdedig je keuzes.” Dát is een vaardigheid die ertoe doet. Kritisch denken. Bronnen evalueren. AI-output beoordelen en verbeteren. Verantwoording afleggen over je proces.
Hebben we toetsen nog nodig
Misschien is dit wel het moment om een nog radicalere vraag te stellen. Hebben we toetsen überhaupt nog nodig in hun huidige vorm? Kennis was natuurlijk al langer overal beschikbaar, daar hebben we internet voor. Maar nu is ook intelligentie altijd en overal beschikbaar geworden. Dat is fundamenteel anders. Je kunt niet alleen opzoeken, je kunt laten uitleggen, analyseren, redeneren, toepassen. De vraag “wat weet jij?” verliest daarmee definitief zijn betekenis. Wat overblijft zijn vragen als: wat kun jij betekenen? Wat kun jij creëren? Hoe werk jij samen? Hoe beoordeel jij wat de AI je voorschotelt?
Tijd voor actie
Dus, beste onderwijsprofessional, hier is mijn oproep. Experimenteer. Ontwerp één toets waarbij AI expliciet is toegestaan. Kijk wat er gebeurt. Ontdek welke vaardigheden je dan wél kunt toetsen. Praat erover met collega’s. En ja, het zal ongemakkelijk zijn. Er zullen mislukkingen zijn. Maar liever nu experimenteren dan straks overvallen worden door een student met een slimme bril.
Wil je bijblijven met alle AI-ontwikkelingen en heb je wekelijks even tijd tussen het onderwijs door? Luister dan het AI-tussenuurtje, de award-winnende podcast over AI in het onderwijs. Voor meer tips: www.aivoordocenten.nl. En wil je in één uur leren vibe coden? Kom dan naar de sessie met Marcel Mutsaarts op IPON 2026. Bekijk hier het programma.
